System Of A Down to zespół, którego teksty są dość trudne w interpretacji. Co więcej, grupa nie ułatwia nikomu tego zadania, z reguły w ogóle nie wyjaśniając, co miała na myśli w tekście do tego czy innego utworu.
Jednym z najbardziej znanych przebojów formacji jest słynny „Chop Suey” z albumu „Toxicity”. W tym przypadku muzycy wyjątkowo w publicznych wypowiedziach kilka razy odnieśli się do tekstu, co nieco ułatwia jego prawidłową interpretację, a właściwie – ucina pewne krążące po Internecie spekulacje. Tekst jest też dobrym przykładem na to, że czasem doszukiwanie się ukrytych znaczeń w lirykach prowadzi w ślepą uliczkę. Ale nie uprzedzajmy wypadków.
Już prawidłowe rozszyfrowanie znaczenia tytułu utworu stanowi pewne wyzwanie. Z pozoru sprawa jest prosta: chop suey to „chiński gulasz przyrządzany z mięsa lub ryby, kiełków bambusa, cebuli, ryżu i kasztanów wodnych”.
System Of A Down, album „Toxicity” (2001)
Potrawa powstała ponoć w roku 1896, gdy nowy ambasador Chin w Stanach Zjednoczonych, Li Hung-Chang, przybył do Nowego Jorku m.in. z trzema kucharzami. Bardzo chciał pokazać Amerykanom chińską kulturę i kuchnię w jak najlepszym świetle, dlatego wydał przyjęcie, na które zaprosił wybitnych członków miejscowej społeczności. Aby uczynić to wydarzenie niezapomnianym, polecił swoim kucharzom przygotowanie zupełnie nowego dania, które przypadłoby do gustu zarówno amerykańskim, jak i chińskim podniebieniom. I tak powstała potrawa, którą nazwano „chop suey”.
Chop Suey z wołowiną. Zdjęcie z jednego z serwisów kulinarnych
Pierwotny tytuł piosenki brzmiał jednak inaczej. Zespół chciał ją zrazu nazwać „Self-Righteous Suicide”, co można przetłumaczyć jako „zarozumiałe samobójstwo”, albo „samobójstwo z przekonania” (na początku utworu słychać nawet, jak główny wokalista System Of A Down, Serj Tankian, w trakcie intro wygrywanego na perkusji mówi: „We’re rolling suicide”, czyli „wałkujemy samobójstwo”). Istnieją dwie wersje przyczyny zmiany tytułu utworu. Pierwsza mówi, że na taki tytuł nie zgodziła się wytwórnia lub management grupy. Twierdzi tak np. Rick Rubin, producent albumu, który w wywiadzie dla Rolling Stone powiedział m.in.: „ta piosenka miała się pierwotnie nazywać „Self-Righteous Suicide”, ale wytwórnia się zbuntowała. Pamiętam, że chciałem pójść na łatwiznę i zachować ten tytuł, ale zespół zdecydował: ‘nazwijmy to 'Chop Suey!’, co wydało mi się zabawne”. Zaprzecza temu jednak Daron Malakian, gitarzysta i drugi wokalista grupy, podając inny powód: „nieprawda, nikt na nas nie naciskał. Myśleliśmy tak: 'To nasz pierwszy singiel z albumu, czy chcemy dać radiu powód, żeby go nie grało?'” W ten sposób narodził się nowy tytuł – „Chop suey”. Z jakiego jednak powodu muzycy postanowili tak nazwać ten utwór?!
Li Hung-Chang (Li Hongzhang) – chiński dyplomata, „inicjator” powstania potrawy Chop Suey. Zdjęcie z 1896 roku (źródło: Wikipedia)
Malakian, współautor tekstu, twierdzi, że w ten sposób zespół uczynił „ukłon w stronę starych czarno-białych filmów gangsterskich”. Gangsterzy zwykli ponoć w nich czasem mawiać „zrobimy z niego chop suey”, mając na myśli planowane na kimś morderstwo. Z drugiej jednak chodziło też o grę słów: „suey” wymawia się trochę jak fragment „suicide”, a słowo „chop” oznacza krojenie albo siekanie, dlatego jest to właściwie parodia oryginalnego tytułu utworu, ponieważ pochodzi on od prześmiewczego stwierdzenia „Self-Right-chop Suey-cide”.
Heroina (zwana także „brown sugar”) w grudkach – jeszcze przed rozdrobnieniem, czyli przed procesem zwanym nomen-omen Chop Suey (źródło: policja.gov.pl)
To jednak jeszcze nie wszystko! Sabrina ze stanu Wichita w komentarzach do tekstu w serwisie SongFacts wyjaśniła, że „Chop Suey” oznacza także „rozdrabnianie sproszkowanych narkotyków, takich jak heroina, w celu przygotowania do ich zażycia” i że może też odnosić się do modlitwy pogrzebowej: „z prochu powstałeś i w proch się obrócisz”, która symbolicznie zamyka życie każdego zmarłego i poddanego kremacji ciała narkomana. A ponieważ piosenka ta bez wątpienia dotyczy – o czym się za chwilę przekonamy – tematu śmierci z powodu uzależnienia od narkotyków, to wyjaśnienie również należy brać mocno pod uwagę, starając się zrozumieć, dlaczego System Of A Down tak a nie inaczej ostatecznie nazwał swój ikoniczny utwór.
Przyjrzyjmy się zatem treści tego dość niezwykłego kawałka, który przyniósł muzykom pierwszą nominację do nagrody Grammy.
„Chop Suey” – System Of A Down
Wake up,
Grab a brush and put a little (makeup),
Grab a brush and put a little,
Hide the scars to fade away the (shakeup)
Hide the scars to fade away the,
Why’d you leave the keys upon the table?
Here you go create another fable
You wanted to,
Grab a brush and put a little makeup,
You wanted to,
Hide the scars to fade away the shakeup,
You wanted to,
Why’d you leave the keys upon the table,
You wanted to,
I don’t think you trust,
In, my, self righteous suicide,
I, cry, when angels deserve to die, die,
Wake up,
Grab a brush and put a little (makeup),
Grab a brush and put a little,
Hide the scars to fade away the (shakeup)
Hide the scars to fade away the,
Why’d you leave the keys upon the table?
Here you go create another fable
You wanted to,
Grab a brush and put a little makeup,
You wanted to,
Hide the scars to fade away the shakeup,
You wanted to,
Why’d you leave the keys upon the table,
You wanted to,
I don’t think you trust,
In, my, self righteous suicide,
I, cry, when angels deserve to die,
In, my, self righteous suicide,
I, cry, when angels deserve to die
Father, father, father, father,
Father, into your hands I commend my spirit,
Father, into your hands,
Why have you forsaken me,
In your eyes forsaken me,
In your thoughts forsaken me,
In your heart forsaken me oh,
Trust in my self righteous suicide,
I, cry, when angels deserve to die,
In my self righteous suicide,
I, cry, when angels deserve to die.
„Chop Suey” – System Of A Down
Wstawaj,
Chwyć pędzel i nałóż drobny (makijaż),
Chwyć pędzel i nałóż odrobinę…
Zakryj blizny, by uniknąć (szoku)
Zakryj blizny, by uniknąć…
Dlaczego zostawiłaś klucze na stole?
Proszę bardzo, stwórz kolejną bajkę
Chciałaś tego
Chwycić pędzel i nałożyć drobny makijaż,
Chciałaś tego
Zakryć blizny, by uniknąć szoku,
Chciałaś tego
Dlaczego zostawiłaś klucze na stole?
Chciałaś tego
Nie sądzę, że wierzysz
W moje samobójstwo z przekonania
Ja płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć, śmierć
Wstawaj,
Chwyć pędzel i nałóż drobny (makijaż),
Chwyć pędzel i nałóż odrobinę…
Zakryj blizny, by uniknąć (szoku)
Zakryj blizny, by uniknąć…
Dlaczego zostawiłaś klucze na stole?
Proszę bardzo, stwórz kolejną bajkę
Chciałaś tego
Chwycić pędzel i nałożyć drobny makijaż,
Chciałaś tego
Zakryć blizny, by uniknąć szoku,
Chciałaś tego
Dlaczego zostawiłaś klucze na stole?
Chciałaś tego
Nie sądzę, że wierzysz
W moje samobójstwo z przekonania
Ja płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć
W moje samobójstwo z przekonania
Ja płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć
Ojcze! Ojcze! Ojcze! Ojcze!
Ojcze, w twoje ręce powierzam ducha mego
Ojcze, w twoje ręce…
Dlaczegoś mnie opuścił?
Odwróciłeś ode mnie oczy swe
Odwróciłeś ode mnie myśli swe
Odwróciłeś ode mnie serce swe
Uwierz w moje samobójstwo z przekonania
Płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć
W moje samobójstwo z przekonania
Płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć
Okładka singla System Of A Down „Chop Suey” z 2001 r. (źródło: Amazon)
Piosenka jest pierwszym singlem ze wspomnianego drugiego albumu studyjnego grupy. Ukazała się w sierpniu 2001, sam album natomiast trafił do sprzedaży 4 września i natychmiast zagościł na czele najlepiej sprzedających się płyt w Stanach Zjednoczonych. Tak się jednak złożyło, że dokładnie tydzień później doszło do pamiętnych ataków terrorystycznych. W ich efekcie z anten radiowych zdjęto wiele różnych utworów, których tematyka wydawała się niestosowna w zaistniałych okolicznościach. Padło też na „Chop Suey”, choćby z powodu wersu „I don’t think you trust in my self-righteous suicide” (nie sądzę, że wierzysz w moje samobójstwo z przekonania). Utwór znalazł się ponoć na liście takich „niezalecanych” do odtwarzania kawałków, opracowanej przez Clear Channel Radio. Kontrowersje wzbudzały także słowa „I cry when angels deserve to die” (ja płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć), które w tamtym czasie wydawały się zbyt trudne do przyjęcia nie tylko dla radiowych prezenterów, ale i dla wielu słuchaczy.
Jak to jednak zwykle bywa, zakazywanie przyniosło prawdopodobnie także i w tym przypadku dokładnie odwrotny efekt. „Tak wiele wspaniałych zespołów rockowych zostało zbanowanych. […] Myślę, że dzięki temu piosenka stała się bardziej popularna” – skomentował to Daron Malakian i pewnie ma rację.
Część sympatyków grupy zaczęła na dodatek podejrzewać, że muzycy System Of A Down… przewidzieli wydarzenia 11 września (chodzi o wyżej cytowane fragmenty piosenki, które niektórym zabrzmiały niczym przepowiednia). „Nasi fani zaczęli mówić: 'Hej, ci faceci to prorocy, mówią o rzeczach, które jeszcze się nie wydarzyły’” – powiedział Malakian. – „Pomyślałem sobie: 'Wow, to fajnie, że tak myślą. Sprawmy, żeby uwierzyli, że naprawdę to przewidzieliśmy”.
Czas na podjęcie próby odczytania tego, o czym tekst „Chop Suey” traktuje naprawdę. Najpierw przypomnijmy, że pierwotnie utwór miał się nazywać „Self-Righteous Suicide” (Zarozumiałe samobójstwo albo Samobójstwo z przekonania), a w trakcie intro do mikrofonu pada „we’re rolling suicide” (wałkujemy samobójstwo). A jednak w jednym z wywiadów Daron Malakian powiedział o temacie „Chop Suey” w ten sposób: „dotarło do mnie, jak bardzo osądzamy ludzi, nawet w obliczu śmierci. Gdyby ktoś zginął w wypadku samochodowym, powiesz: 'och, biedactwo’. Ale gdyby zginął w wypadku samochodowym, będąc pijanym, zmieniłoby to całą twoją percepcję tego, jak zginął, i osądziłbyś jego śmierć w inny sposób”. Z kolei w wywiadzie dla brytyjskiego magazynu Kerrang! muzyk skomentował: „piosenka jest o tym, że jesteśmy różnie oceniani w zależności od tego, w jakich okolicznościach umieramy. […] Gdybym, przykładowo, umarł teraz z powodu nadużywania narkotyków, ludzie pewnie powiedzieliby, że zasłużyłem na to, bo nadużywałem niebezpiecznych substancji. To dlatego w piosence jest wers: płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć”.
Rick Rubin (2006), jeden z najlepszych producentów muzycznych. Współtworzył produkcje takich zespołów jak Slayer, Run-DMC, System of a Down, Beastie Boys, The Cult, Danzig, Red Hot Chili Peppers, AC/DC, Tom Petty i wielu innych (źródło: Wikipedia)
Te wypowiedzi nie pozwalają mieć jakichkolwiek wątpliwości, na jaki temat jest ten utwór. Początek piosenki może jednak zaskakiwać: wstawaj, chwyć pędzel i nałóż drobny (makijaż), zakryj blizny, by uniknąć (szoku) – śpiewa Serj Tankian, pierwszy wokalista grupy. Czy rzeczywiście chodzi o poranną rutynę osoby wstającej po nocnym wypoczynku? A może to opis poranka osoby uzależnionej od narkotyków i będącej w depresji, która stara się za wszelką cenę ukryć przed światem swój problem? Osobiście obstawiam to drugie, biorąc pod uwagę pierwotny tytuł kawałka. Ciekawie interpretuje też te wersy wspominana już Sabrina z Wichity w komentarzu w serwisie SongFacts – jej zdaniem chodzi o „śniadanie” ćpuna, który stawia się na nogi działką narkotyków, by sprostać wyzwaniom nowego dnia.
Ciekawa, początkowa (ok. 1998 r.) stylizacja zespołu System of a Down. Od lewej: John Dolmayan, Shavo Odadjian, Daron Malakian i Serj Tankian (źródło: RollingStone)
Dość zagadkowo brzmi kolejny wers: dlaczego zostawiłaś(-eś) klucze na stole? Być może należy to rozumieć tak, jak proponuje genius.com – narkomani często gubią się w gąszczu drobnych, codziennych spraw i popełniają proste błędy, takie jak pozostawienie kluczy w chwili wychodzenia z domu. Idąc dalej tym tropem, pozostawienie kluczy w domu może też oznaczać autodestrukcyjne tendencje bohatera opowieści: zgodnie z tą interpretacją ich właściciel prawdopodobnie zamierza puścić się w narkotykową otchłań gdzieś poza domem – po co brać ze sobą klucze, skoro chcesz się naćpać na maksa? Anonimowy komentator w serwisie lyricinterpretations.com sybillicznie sugeruje wręcz, że to zapewne oznacza symboliczną rezygnację z życia przez uzależnionego. Zgodnie z tą sugestią zdanie z dalszej części tekstu ja płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć miałoby potwierdzać śmierć bohatera opowieści. Wracając do samych kluczy, ciekawie tłumaczy ten wers również wspominana już Sabrina z Wichity – dla niej są one przedmiotami niezbędnymi do przygotowania kolejnej działki narkotyku.
Kadr z oficjalnego teledysku System of a Down „Chop Suey” z 2001 r. Zastosowane ciekawe efekty wizualne miały z pewnością wpływ na popularność klipu. Teledysk nagrany na parkingu motelu Oak Tree Inn w Los Angeles osiągnął w 2020 r. oglądalność 1 miliona wyświetleń. (źródło: YouTube)
Równie zagadkowy jest kolejny wers: proszę bardzo, stwórz kolejną bajkę. Być może chodzi tutaj o zmyślanie czegoś na poczekaniu przez narkomana w odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego zostawił klucze na stole. A może, jak sugeruje Saturn – kolejny komentator w serwisie songfacts.com – chodzi o wmawianie narkomanowi, że zmyśla na poczekaniu powody, dla których znów musiał się naćpać?
Utwór „Chop Suey” stał się częścią popkultury – można już zakupić koszulki z tekstem utworu. Samobójstwo przestaje być „tabu” i czymś wyjątkowym. (źródło: Redbubble.com)
W kolejnej części tekstu wokalista System Of A Down w nieco innej formie w zasadzie powtarza to, co śpiewa w pierwszej zwrotce. Teraz jednak poprzedza każdą opisywaną czynność zwrotem You wanted to”, czyli „chciałeś tego”. „Chciałeś”, a może „chciałaś”? Skoro mowa o nakładaniu makijażu, może bohaterem jest kobieta, a nie mężczyzna? W języku angielskim „You wanted to” może być zwrotem wypowiadanym zarówno do kobiety, jak i do mężczyzny, język polski jest pod tym względem nieco precyzyjniejszy. Niezależnie, w tłumaczeniu zdecydowałem się zastosować rodzaj żeński, co – należy o tym pamiętać – niekoniecznie może być zgodne z zamysłem autorów tekstu.
Idąc dalej, zastanówmy się nad tym, dlaczego w refrenie wokaliści System Of A Down śpiewają nie sądzę, że wierzysz w moje samobójstwo z przekonania. Osoby uzależnione z reguły doskonale zdają sobie sprawę, czym grozi zażywanie narkotyków, gotowe jednak są podjąć to ryzyko nawet kosztem utraty życia. To dlatego w chwilę później – zgodnie z cytowanym powyżej fragmentem wywiadu Malakiana na temat tego, o czym jest tekst tego utworu – pada w piosence płaczę, gdy anioły zasługują na śmierć. Anioły, czyli normalni i niekiedy bardzo wartościowi ludzie, którzy z sobie tylko znanych powodów nadużywają niebezpiecznych substancji. My zaś mamy tendencję do oceniania – z reguły uważamy, że skoro je zażywali, sami są sobie winni, bo przecież wiedzieli, na jakie ryzyko się narażali. Takie rozumowanie wynika oczywiście z założenia, że wszyscy odpowiadamy za swoje życie, nie sięga jednak już głębiej do przyczyn, które leżały u genezy zażywania narkotyków. Być może gdybyśmy znali te przyczyny, nie ośmielilibyśmy się oceniać tych ludzi z taką łatwością.
Dodajmy jeszcze, że negatywny osąd narkomanów wynika także często z uwarunkowań religijnych. Przykładowo, chrześcijańska koncepcja człowieka zakłada, że człowiek nie ma prawa niszczyć swego zdrowia i życia, gdyż zostało ono dane nam przez Boga.
A propos – zwrócenie się do Boga w finale utworu ma bardzo ciekawą genezę. Chodzi o fragmenty: Ojcze, w twoje ręce powierzam ducha mego[1] oraz dlaczegoś mnie opuścił?[2] Bez wątpienia obydwa odwołują się do dwóch fragmentów Nowego Testamentu, opisującego śmierć Jezusa. Autor wyraźnie próbuje więc przyrównać cierpienie bohatera (bohaterki?) utworu do męki Chrystusa. Umieszczenie tych fragmentów w tekście było jednak – jeśli wierzyć Serj Tankianowi – nieco przypadkowe.
Po pierwsze, Tankian wyjaśnił na fanpage’u serwisu ultimate-guitar.com, że „refren został napisany przeze mnie i jest o tym, jak ludzie osądzają śmierć innych osób przez pryzmat tego, jak umierają. Nie ma nic wspólnego z Biblią”. Tankian jednak nie poprzestaje na tym i opowiada dalej: „próbowałem coś wymyślić i na chwilę utknąłem w martwym punkcie. Byliśmy [z Rickiem Rubinem, producentem albumu – przyp. autora] w studiu, […], a on powiedział: 'Wiesz co? Zróbmy sobie przerwę, chodźmy do mnie do domu’. Poszliśmy, on miał ogromną bibliotekę, i wtedy powiedział: 'po prostu wybierz książkę, jakąkolwiek’, więc wyciągnąłem rękę i wybrałem książkę. A on mówi: 'otwórz na dowolnej stronie’. Otworzyłem, położyłem palec na stronie i lirycznie to było to! […]”. Najwyraźniej Tankian sięgnął jednak po Biblię (jakoś nie mogę uwierzyć, że przypadkowo natrafił akurat na Pismo Święte) i natrafił na te wersy, które zainspirowały go do umieszczenia odniesień do męki Chrystusa w refrenie piosenki. Wracając, refren metaforycznie przyrównuje śmierć uzależnionego do męczeńskiej śmierci Jezusa, by w prowokacyjny sposób zmusić słuchacza do refleksji nad oceną zgonu narkomana.
Kadr z serialu „Biblia”. Czy cierpienie Jezusa przed i podczas ukrzyżowania można porównać do cierpienia uzależnionych narkomanów? Czy samobójstwo narkomana można oceniać przez pryzmat „samobójczej” śmierci Jezusa?
Autor tekstu podkreślił jeszcze kilkukrotnie tezę utworu o osądzaniu umierających w zależności od okoliczności ich śmierci, zwracając się rozpaczliwie, jak można z pozoru pomyśleć, do Boga: odwróciłeś ode mnie oczy swe, odwróciłeś ode mnie myśli swe, odwróciłeś ode mnie serce swe. Myślę jednak, że w kontekście głównej myśli, która przyświecała powstaniu tego tekstu, jego autorzy zwracają się jednak do odbiorców utworu, oceniających umierającego wedle tego, jak umarł.
Ofiary tzw. Ludobójstwa Ormian (Rzezi Ormian) popełnionego przez Imperium Osmańskie w latach 1915–1917 na ludności Ormiańskiej (zdjęcie opublikowane w 1918 r.). Nazywane drugim Holokaustem – pochłonęło około 1 miliona ofiar! Przez Ormian nazywane jest „Wielkim nieszczęściem” (Mec Jeghern). (źródło: Wikipedia)
Jak widać, zespół ma talent do kreowania zagadkowych liryk, wymagających sporo inwencji, by dociec, co muzycy chcieli przekazać swoim fanom w warstwie tekstowej. W tym wypadku myślę, że możemy jednak polegać na wypowiedzi Darona Malakiana bardziej, niż na dość daleko idących niektórych interpretacjach autorstwa fanów zespołu. Przygotowując się do opisania tekstu zetknąłem się z wieloma, niekiedy bardzo odległymi od założeń muzyków, ideami, jak odczytać tę lirykę. Przykładowo, ze względu na refren niektórzy uważają, że tekst mówi o śmierci Chrystusa. Inni widzą w bohaterze tekstu ofiarę przemocy domowej, ofiarę pedofila, kobietę maltretowaną przez mężczyznę lub ofiarę molestowania przez księdza. Jeden z fanów sugerował nawet, że piosenka dotyka jednej z najbardziej tragicznych kart z historii Ormian (przypomnijmy, że muzycy grupy to właśnie emigranci ormiańscy), czyli ludobójstwa prawie miliona rodaków Serj Tankiana i Darona Malakiana z rąk Turków i Kurdów, które miało miejsce w latach 1915-17.
Na zakończenie dodajmy gwoli ścisłości, że utwór w pierwotnej wersji miał zupełnie inny tekst, o zupełnie innym wydźwięku. Znanych jest tylko kilka wersów, które nie pozwalają na pełną analizę, dlatego nie będę się tutaj nad nią szerzej rozwodzić – to po prostu zupełnie inna historia…
[1] Odniesienie do ewangelii według św. Łukasza – „wtedy Jezus zawołał donośnym głosem: Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mego. Po tych słowach wyzionął ducha” (Łk 23,46; „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia”, wydawnictwo Pallotinum, wyd. V, Poznań 2008)
[2] Odniesienie do ewangelii według św. Mateusza – „około godziny dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem: «Eli, Eli, lema sabachthani?», to znaczy Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?” (Mt 27,46; „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia”, wydawnictwo Pallotinum, wyd. V, Poznań 2008)
Oh myy goodness! Awesome article dude! Manyy thanks, However I am going through troubles with your
RSS. I don’t understand why I am unable to
subscribe to it. Is there anybofy else having similar RSS issues?
Anyone that knows the solution will you kindly respond?Thanks!! https://Zeleniymis.Com.ua/